AZTECCY
Bogowie:
Acoluahuacatl
bóg umarłych.
Camaxtli
bóg nocy i myślistwa czczony głównie w Tlaxcali.
Centzon Huitznahua
czterystu z południa, gwiazdy południa, bracia Huitzilopochtli.
Centzon Mimixcoa
czyli "Czterystu z Północy". Czterysta wężów chmur. Gwiazdy północy.
Centzon Totochtin
czyli "Czterysta Królików", synowie Mayauel. Była to grupa pomniejszych azteckich bogów kojarzonych z oszałamiającym napojem zwanym pulque lub octli, wytwarzanym z rośliny maguey i powszechnie używanym podczas publicznych rytuałów i uroczystości. Do Centzon Totochtin należy między innymi Tepoxtecalt, bóg pijaństwa. Królik znany jest ze swej płodności i rzekomej psotliwości i prawdopodobnie to wyjaśnia kojarzenie go z pulque. Trunek ten łączono też z płodnością- czasami przedstawiano, jak tryska z piersi bogini matki.
Cinteotl, Centeotl
"Pan Kolby Kukurydzy". W mitologii Azteków bóg kukurydzy. Męskim odpowiednikiem bogini Chicomecoatl. Centeotl, kojarzony był w szczególności z kukurydzą, podczas gdy Chicomecoatl reprezentowała ogólnie pożywienie, w tym kukurydzę. Oba bóstwa były ściśle związane z boginią wody Chalchiuhtlicue, żoną boga deszczu i płodności Tlaloca. Łączono je również z Xilonen, boginią młodych pędów zboża.
Eekatl
bóg wiatru.
Huehneteotl, Huehueteotl
"Stary Bóg". Aztecki bóg ognia i domowego ogniska, syn bogini Mayahual. Prawdopodobnie początkowo był bóstwem Olmeków (1500-400 p.n.e.). Huehueteotl był czczony przez Azteków jako najstarszy bóg i pierwszy towarzysz rodzaju ludzkiego. Wydaje się, że stał ponad wszystkimi lokalnymi bóstwami. Już od 500 roku p.n.e. był przedstawiany jako zgarbiony starzec, z kilkoma zębami lub całkowicie bezzębny z piecykiem na głowie. W czasie święta na jego część, ofiarowywano mu jęńców, których kapłani najpierw wiązali sznurami. Zarzuciwszy ich sobie na plecy tańczyli wokół ogniska, po czym wrzucali ich w płomienie i nie czekając na ich śmierć, wyciągali hakami z ognia i wydzierali poparzonym lecz żywym serca.
Huitzilopochtli
"Koliber Południa". Błękitny Tezcatlipoka. W religii Azteków był to bóg wojny, opiekun narodu i państwa. Syn Coatlicue, jednej z czterech bogiń-matek. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec, gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua, brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Podczas różnych świąt składano mu ofiary z ludzi. Był wyłącznie azteckim bogiem i prawdopodobnie na początku był legendarnym bohaterem, póĄniej deifikowanym. Jest on panem Piątego Słońca, aktualnie trwającej epoki, która ma zakończyć się w 2012 roku n.e. Ustanawia on zakazy.
Jakatekutli
bóg handlu i kupców.
Kamasztli
bóg myślistwa.
Ketsalkoatl, Quetzalcoatl
"wąż okryty piórami", "uskrzydlony wąż", "drogocenny wąż", "drogocenny bliĄniak", "pierzasty wąż". U Majów Ku-kul-kan. Bóg Słońca, Wiatru i Wiedzy, symbol dobra. Współtwórca świata, cywilizator Totleków, tytuł dwóch najwyższych kapłanów azteckich. Stworzył pierwszych ludzi i ofiarował im kukurydze. W nowszej legendzie wielki bóg (o białej skórze i jasnych oczach) wcielił się w mądrego władcę: nauczył swój lud rzemiosł, rolnictwa, budowy świątyń. Pod koniec panowania udał się na wschód do kraju Majów, aby tan pomagać ludziom. W innej wersji udał się na wschód, wszedł do łodzi i popłynął, a następnie wzniósł się ku przestworzom. Obiecał, że powróci. Pomni słów swego boga-dobroczyńcy Aztekowie powitali Hernana Cortesa jako powracającego z niebios Quetzalcoatla. Tradycje tubycze głoszą, iż był synem bogini Chimalmy albo bogiem siedzącym na Gwieżdzie Zarannej. Jeszcze inne wersje twierdzą iż gdzieś w trzynastym niebie żył bóg Tonacatecutli z żoną Tonacacihuatl. Mieli oni czterech synów: Tlatlauhqui Tezcatlipocę, Yayauhqui Tezcatlipocę, Huitzilopochtli'ego i Quetzalcoatla. Quetzalcoatl wiódł spór z Tezcatlipocą ("Dymnym Zwierciadłem"). Była to walka dobra ze złem. Quetzalcoatla - stwórcę i zarazem stworzenie - czczono potem najbardziej w Tuli, gdzie ponoć władał. Wprowadził był tam kult krzyża (symbole życia, energii i wytwarzania pokarmów), miłował pokój, czystość obyczajów i bezkrwawe ofiary. Miał białą skórę i nosił brodę. Odszedł wyparty przez Tezcatlipocę, lecz obiecał, że wróci.
Makuilszoczitl
bóg miłości, śpiewu, muzyki, tańca i młodej odrastającej roślinności.
Miszkoatl
bóg wojny i myślistwa.
Nanawacin
imię boga, który rzucił się do ognia i stał się Słońcem.
Ometekutli
najwyższy bóg nieba, bóg dwoisty "matka i ojciec bogów i ludzi", dawca życia.
Ometeotl
"Dwu-Bóg". W azteckim micie o stworzeniu było to bóstwo, które pojawiło się jako pierwsze. Ometeotl był bóstwem, które stworzyło samo siebie, istotę płci zarówno męskiej jak i żeńskiej. Jego męskim przejawem był Ometecuhtli, a żeńskim Ometecihuatl. Ta pierwotna para małżeńska rządziła najwyższym poziomem nieba, Omeyocan ("Miejsce Dualizmu") i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Wierzono również, że Ometecuhtli i Ometecihuatl zsyłali na ziemię dusze nie narodzonych dzieci.
Senteotl
bóg kukurydzy.
Sziotekotli
bóg ludu Otomi.
Szipe Totek
bóg roślinności i płodności.
Szocziteotl
bóg dziewiątego nieba.
Szolotl
bóg podziemnego świata zmarłych o psiej głowie.
Tepejolotl
bóg wyobrażany w postaci jaguara, mieszkający w jaskini, we wnętrzu Ziemi.
Tesistekatl
bóg, który rzucił się do ognia i przemienił w Księżyc.
Texcatlipoca, Tezcatlipoca
"Dymiące Zwierciadło", "Pan Dymiącego Lustra"; jeden z najważniejszych bogów azteckiego panteonu wchodzący w skład świętej trójcy. Współtwórca i niszczyciel kolejno stwarzanych światów. Miał dużo przydomków. Bóg Wielkiej NiedĄwiedzicy i nocnego nieba. Wielki czarodziej. Potrafi przemieniać się w różne postaci i widzi wszechrzeczy w obsydianowej kuli. Największy bóg panteonu Ameryki Środkowej. Każde inne bóstwo stwórcze było postrzegane jako aspekt Tezcatlipoki. Według azteckiego mitu o stworzeniu świata Ometecuhtli i Ometecihuatl i odbywała stosunki miłosne, których owocem były cztery wielkie bóstwa: Huitzilopochtli, Quetzalcoatl, Tezcatlipoca, Xipe Totec, nazwane czterema Tezcatlipocami. Xipe Totec ("Czerwony Tezcatlipoca) rządził pierwszym Słońcem. Do nich dołączył Tlaloc i jego małżonka Chalchiuhtlicue. Kult Tezcatlipoki dotarł do środkowego Meksyku około roku 1000 n.e. wraz z Toltekami i od czasów Azteków (około 1325 roku n.e.) bóg ten zgromadził największą liczbę aspektów i tytułów spośród wszystkich bóstw. Niektóre z tych tytułów to: Yoalli Ehecatl ( czyli "Nocny Wiatr"), Yaotl (czyli "Wojownik"), Titlacuan (czyli "Ten, Którego Jesteśmy Niewolnikami"), Moyocoyatzin (czyli "Pan, Władca Samowolny","Ten, Który się Stworzył Sam"), Yaotzin (czyli "Wróg"), Nezahualpilli (czyli "Książę Poszczący").Tezcatlipoca był kojarzony z ciemnością, wojną i śmiercią i podobno stawiał czoło wojownikom w nocy na rozstajach dróg. Aztekowi czcili go jako bóstwo opiekuńcze czarowników i władzy królewskiej. Uważano, że jest on wszechobecnym, ale niewidzialnym bogiem cieni, posiadaczem magicznego lustra, umożliwiającego mu przepowiadanie przyszłości i zaglądanie w ludzkie serca. Sprowadzał odwagę, bogactwo i pomyślność, ale także śmierć i nieszczęście. Odzwierciedleniem najwyższej pozycji Tezcatlipoca było utożsamianie go z jaguarem, czczonym jako król dzikich zwierząt i pan nocy. Prawdopodobnie najważniejszym z wszystkich jego przejawów w postaci jaguara był boski jaguar zwany Tepeyollotli ("Serce Góry").
Tlalok, Tlaloc
"Ten, Który Powoduje Wyrastanie".Bóg deszczu i piorunów. Jedno z najważniejszych i najstarszych bóstw Ameryki.
Tonatiu, Tonatiuh
czyli "Ten, Który Czyni Dzień". Bóg Słońca.
Ueueteotl
stary bóg - bóg ognia.
Uitsilopocztli
bóg wojny i słońca w zenicie, aztecki bóg narodowy, związany z południem.
Xipe Totec
"Pan Odarty ze Skóry". Aztecki bóg patronujący roślinom i płodności wiosennej. W trakcie jego święta składane mu ofiary były odzierane ze skóry, którą wkładali na siebie jego wyznawcy. Skóra ulegała rozkładowi i opadała odsłaniając żywego człowieka. W azteckim micie o stworzeniu świata Xipe Totec był również utożsamiany z tym aspektem boga Tezcatlipoki, który rządził pierwszym z pięciu "Słońc", czyli ziemskich epok, rozpoczynających kosmiczną sekwencję, w której po zniszczeniu każdego świata następowało jego odtworzenie.
Xochipilli
aztecki bóg płodności, karał grzesznych zsyłając im choroby organów rodnych. Patrz: Xochiquetzal.
Boginie :
Atlatonan
bogini trędowatych i zakaĄnie chorych.
Chalchiuceitl
bogini wód.
Chalchiuhtlicue
"Ta w Jadeitowej Spódnicy". Aztecka bogini rzek i jezior. Była małżonką Tlaloca, boga deszczu, i uważano ją za siostrę jego orszaku Tlaloque. Powiadano, że ma władzę zaklinania huraganów i trąb powietrznych, a także powoduje powodzie. Niektóre wizerunki ukazują ją jako boginię połogu, co wynika z jej powiązania z wodami płodowymi. W micie o pięciu "słońcach", czyli epokach, Chalchiuhtlicue rządzi czwartą epoką. Osiągnęła ona swój kres, kiedy świat został pochłonięty przez katastrofalną powódĄ. Wiązano ją też z boginią Xochiquetzal, aztecką boginią kwiatów i rzemiosła.
Chalmecacihuatl
bogini zmarłych, siostra boga kupców.
Chicomecoatl
bogini pożywienia, zwłaszcza kukurydzy. Była żeńskim odpowiednikiem Centeotla.
Coatlicue
mit. Azteków i Majów; "Ta w Spódnicy z Węży". Aztecka bogini ziemi, matka boga Huitzilopochtli. Miała ona począć Huitzilopochtli na Coatepec ("Wężowym Wzgórzu" w pobliżu Tula w Meksyku), gdzie została zapłodniona magiczną kulą puchu, która zstąpiła z nieba. Jej wcześniejsze potomstwo, boginię Coyolxauhqui ("Złote Dzwoneczki") oraz jej czterystu braci, Centzon Huitznahaua ("Czterystu z Południa"), brzemienność matki rozwścieczyła do tego stopnia, że zabili ją, odcinając jej głowę i ręce. Jednakże w chwili jej śmierci wydała na świat w pełni ukształtowanego Huitzilopochtli, który natychmiast zabił siostrę, a następnie jej poćwiartowane ciało rzucił pod Coatepec, po czym ruszył rozgromić swych licznych braci. Bogini o dwóch aspektach- życia i śmierci. Ziemia jako dawczyni życia i Ziemia pożerająca istoty w niej pogrzebane. Była przedstawiana też jako Cihuacoatl ("Kobieta Wąż") i Tlazolteotl ("Zjadająca Grzechy). Dla niej oraz dla Xipe Toteca i Tezcatlipoca wyrywano serca z jenieckich piersi otwieranych ostrzami z obsydianu.
Coyolxauhqui
siostra Huitzilopochtli, zabita na jego rozkaz za chęć zamordowania ich matki Coatlicue.
Czalcziutlikue, Chalchiutlicue
mit. Azteków i Majów; bogini wody i patronka chrztu który nazywał się oc ceppa yoli.
Koatlikue
bogini Ziemi w dwóch aspektach - życia i śmierci. Była matką Uitsilopocztli, Ksieżyca i gwiazd.
Mayahual
bogini; w czasie święta wypijano ogromną ilość alkoholu.
Omesiuatl, Omecihuatl, Tonacaciuatl
czyli "Pani Dwoistości". Bogini dwoista, żona Ometekutli.
Szilonen
bogini młodej kukurydzy.
Szocziketsal
bogini kwiatów, miłości i sztuk zdobniczych.
Tlaelcuani
bogini przebaczenia i odpuszczania grzechów.
Tlazolteotl
"Zjadająca Grzechy". Bogini-matka, jako bogini miłości pożerała ludzie grzechy. Uważano, że to ona zsyła takie choroby jak np. padaczkę. Uważano ją za jeden z aspektów Coatlicue.
Xilonen
bogini kukurydzy. Xilonen była opiekunką młodych kolb kukurydzy i była kojarzona z bóstwami kukurydzy Centeotl i Chicomecoatl.
Xochiquetzal i Xochipilli
"Kwiatowy Ptak Quetzal" i "Książę Kwiatów". Żeńskie i męskie bóstwa kwiatów z mitologii Azteków. Xochipilli był bogiem lata. Patronował również tańcom i igrzyskom, biesiadom i malarstwu. Miał jednak także bardzo złowieszcze oblicze jako bóg, który zsyłał czyraki, hemoroidy i choroby przenoszone drogą płciową na tych, którzy odbywali stosunki miłosne w czasie postów. Xochiquetzal patronowała brzemienności, porodom i innym aspektom żeńskiej płodności i kreatywności. Była patronką rzemiosł wykonywanych przez kobiety, ale czcili ją również wykwalifikowani rzemieślnicy, którzy służyli u bogaczy.
Inne postacie i zagadnienia :
Aztlan
miejsce czapli - legendarna siedziba Azteków.
Bakab
boski zbawiciel.
Cegua
w tradycji azteckiej stwór demoniczny - piękna kobieta, która zwodzi nocami mężczyzn, a następnie czyni z nich głupców.
Cicimitl
kobiety z drugiego nieba.
Cihuateteo
w mitologii azteckiej złośliwe demony, niebezpieczne dla dzieci, szczególnie podczas feralnych pierwszych dni roku. Stawały się nimi kobiety zmarłe w połogu. Straszą na skrzyżowaniu dróg.
Cipactli
potwór wodny stworzony przez Quetzalcoatla i Huitzilopochtli, uczynili z niego ziemię.
Culhuacan, Colhuacan
państewko, w którym zatrzymali się Aztekowie, w czasie wędrówki do Aztlan.
Cuauhtlocelotl
czyli "Orzeł-Jaguar". Tytuł jednego z dowódców azteckich.
Czimalman
matka Ketsalkoatla.
Kajolszauki
siostra Uitsilopocztli, zabita na jego rozkaz, za chęć zamordowania ich matki.
Kinametsin
giganci, mityczni mieszkańcy, którzy zginęli wskutek potopu.
Koatepek
miejsce mitycznego poczęcia przez boginię Koatlikue, głównego bóstwa Azteków, boga Uitsilopocztli.
Mictlan
aztecki świat pośmiertny. Mictlan był miejscem przerażającym, ale nie wyłącznie miejscem kaĄni, ponieważ musieli przez nie przejść zarówno grzesznicy, jak i ludzie cnotliwi (o ile nie zmarli śmiercią gwałtowną, w którym to przypadku dostawali się bezpośrednio do jednej ze stref niebiańskich). Dusze zmarłych na drodze do Mictlan, gdzie nad zmarłymi władzę sprawował bóg Mictlantecuhtli i jego małżonka Mictecacihuatl, napotykały na rozmaite niebezpieczeństwa, na przykład w postaci ostrych noży lub wirów wodnych. Bóg Quetzalcoatl podobno udał się do krainy zmarłych, aby ukraść kości, z których stworzył nowe plemię ludzi. Na skutek pościgu podjętego przez Mictlantecuhtli, Quetzalcoatl upuścił kilka kości i niektóre z nich połamały się. Dlatego nowe plemię ludzi składało się z osobników różnego wzrostu.
Miktekasiuatl
pani podziemnego świata zmarłych.
Miktlan
miejsce dokąd udawały się dusze ludzi zmarłych śmiercią naturalną.
Mojokojami
jeden z tytułów boga dwoistości.
Montezuma, Moctezuma, Motecuhzoma
imię dwóch władców azteckich.
Omejokan
siedziba boskiej dwoistej pary, w trzynastym niebie.
Oszomoko
pierwszy mężczyzna.
Pięć Słońc
w mitologii azteckiej była to nazwa nadawana pięciu epokom świata. Na początku pierwotna istota Ometecuhtli zrodziła czterech bogów stworzycieli: Tezcatlipokę, bóstwo nadrzędne, Xipe Toteca, Huitzilopochtlego i Quetzalcoatla. Do nich dołączył bóg deszczu Tlaloc wraz z małżonką, boginią Chalchiuhtlicue. Wszystkie te bóstwa uczestniczyły w wielkich kosmicznych zmaganiach polegających na kolejnym tworzeniu i niszczeniu pięciu "Słońc" lub epok świata. Tezcatlipoca rządził pierwszym Słońcem, które trwało przez 676 lat. Quetzalcoatl obalił Tezcatlipokę i świat został pożarty przez jaguary. Powstało drugie Słońce, rządzone przez Quetzalcoatla, który z kolei został wyrzucony przez Tezcatlipokę i zmieciony potężnym huraganem. Trzecim Słońcem rządził Tlaloc, co zakończyło się, kiedy Quetzalcoatl sprawił, że ziemia została strawiona przez deszcz ognia. Czwartemu Słońcu przewodziła Chalchiuhtlicue. Ta era skończyła się, kiedy świat został zniszczony przez potop. Obecna era zaczęła się, kiedy bóg Nanahuatzin wskoczył do ognia w świętym mieście Teotihuacan i przeobraził się we wschodzące słońce. Słońce to jednak było nieruchome, dopóki inne bóstwa nie złożyły ofiar z własnej krwi, co leżało u podłoża azteckiej wiary w to że ofiary z ludzi przedłużają istnienie świata. Jednakże takie działania mogły tylko opóĄnić nieunikniony koniec tego Słońca, kiedy to trzęsienia ziemi zniszczą świat.
Sipaktli
kajman, mityczny potwór wodny.
Sipaktonal
pierwsza kobieta.
Siuateteo
złośliwe demony, którymi stawały się kobiety zmarłe w połogu.
Tenochtitlan
stolica państwa Azteków. Na jej gruzach zostało wzniesione dzisiejsze miasto Meksyk.
Teomama
kapłani, przewodnicy Azteków w ich wędrówce do Aztlan. Nazwa była rozmaicie przekładana przez kronikarzy hiszpańskich: "Nosiciele Boga", "Niewolnicy Boga", "Ci, Którzy Strzegą Boga".
Tonalpohualli
święty kalendarz Azteków. Składał się on z 260 dni podzielonych na 20 trzynastodniowych tygodni, a każdy dzień i tydzień miał swoje bóstwo przewodnie. Kalendarz ten, wykorzystywany do ceremonii religijnych, współistniał z regularnym, cyklicznym kalendarzem słonecznym, obejmującym pięćdziesiąt dwa lata. Pod koniec każdego takiego okresu wielki obrzęd zwany "Nowy Ogień" zaznaczał ponowne rozpoczęcie cyklu i symboliczne odrodzenie świata. Będący odmianą tego kalendarza kalendarz Majów nosił nazwę Tzolkin. Zawierał takie lata jak: Acatl- "Trzcina", Calli- "Dom", Tecpactl- "Krzemień", Tochtli- "Królik". I takie dni jak: Atl- "Woda", Coatl- "Wąż", Cuauhtli- "Orzeł", Ocelotl- "Jaguar"
Wicnauna
400 braci boga Wicilopocztli.